Sukuma – JIGANO JA NGOKO NA NG’HUNGULUME

Collected by: Don Sybertz,   Scanned by: Cephas Yao Agbemenu   Edited by: Fr. Zakaria Kashinje OSA

With special thanks to Rev Joe Healey (African proverbs,Sayings and stories)

 

Ikale gete muna ngoko na muna ng’hungulume bhali bhati bhana noni bha mukaya. Bhali bhana noni bha mumapolu abho bhigashaga kihamo na noni jingi ija mu mapolu. Huna lulu, lushiku yutula mbula nhale kwipolu kwenuko. Muna ng’hanga ung’wila umuna ngoko, “Jaga ku makaya ga bhanhu abho bhalitanwa magulu abili, na makono gabho galabhili, na miso abhili, ukalombe moto twize tupembe twote, nguno ulunyili lwatigwanya.

Muna ngoko uja aho washika kubhanhu, wanukulwa chiza no, bhumuja inguno yakwe. Nang’hwe uyomba, “Unene ndi munhu wa ng’wipolu, nizaga kulomba moto, nguno ukubhise kutiko umoto”.

Aho wayomba giko, bhamagulu abhili bhenabho bhatang’winhile umoto. Bhongeja kung’wanukula chiza, na kung’winha sha kulya. Nang’hwe ubhona giki, magulu abhili alina bhuyegi gete. Wiwila bhangi bhalitobhola tulo niyo ya limi. Magulu abhili atashokile numa ongeja kung’winha shakulya. Muna ngoko aho witilwa giko wib’a nose isho watumagwa.

Bhakwipolu aha bhanoga ukulindila, bhuntuma muna ng’hungulume anondeje. Muna ng’hungulume atalemile uja, aho washika wanukulwa chiza no, kitumo wali witilwa muna ngoko. Aho Wingila mukaya unsanga umuna ngoko aliyuminoga tulo. Kunu atumanaga mhayo gose gose. Muna ngoko umishiwa, aha wamisha muna ng’hungulume umuja, “Ni bhuli icheniki bhageshi, ni bhuli sele duhu?” Muna ngoko ushosha, “Nene natushokaga hangi ukwipolu, nguno aho nizila magulu abhili alinitila chiza no, ali nashoke kwipolu kwita ki lulu?” Wakanoga ung’wila hangi giki, “Ni nzu ulye ishiliwa ijo nashijaga bageshi”. Muna ng’hungulume ulya. Nang’hwe utogwa no, uyomba na kuyornba, “Nunene natujaga ung’wipolu”.

Hi nguno yene muna ngoko ulu aling’wa minzi akalangamilaga ng’wigulya kunumbilija nsumbi uyo akabhenheleja bhiza ng’wa magulu abhili. Aliyo ubhutengeke bho ng’wa magulu abhili bhuliho, aliyo ikanza lingi bhutiho. Bhutina kongeja kubhutongi gete.

Sha lushiku lumo, bhiza bhageni henaho hakaya ya ng’wa magulu abhili. Bhulola bhubhona shiliho ishiliwa, lelo amakubhi nduhu. Huna lulu bhitambuja bhuyomba, “Tutina kukoya koya, nguno isho shikagunanaga munhu shakwe. Ndimagi umuna ngoko tung’wite ikubhi lya bhageni bhise. Litakulile ikanza muna ngoko uding’wa, nang’hwe ulila, “Natineneee, natinenee”. Kwike atigwilwe usinzwa duhu.

Muna ng’hungulume aho wabhona giko uyoga, “Go go go ligokoo!” Makulu kaho giki, “Muna ngoko wanilemba lemba”. Muna ng’hanga nose unoga ukulindila. Wakanoga wiza hihi na hakaya ya ng’wa magulu abhili. Witanana, “Muna ngoko bebeee! Nakuwilaga jilaga moto nang’ho uja malali. Aliyo atigwile shilaka isho shilishosha. Witanana hangi. Muna ng’hungulume ushosha, “Yakale itihooo!

Utizingila mu bluluhi ubu”. Muna ng’hanga aha wigwa giki bhatushokaga hangi uja ng’wipolu mpaga na lelo aliho guko.

This entry was posted in Sukuma and tagged , , , , , . Bookmark the permalink.

Comments are closed.