Sukuma – NGOSHA NA NKE

Collected by: Don Sybertz,   Scanned by: Cephas Yao Agbemenu     Edited by: Fr. Zakaria Kashinje OSA

With special thanks to Rev Joe Healey (African proverbs,Sayings and stories)

 

Oliho ngosha umo na nke, bhalina na kaya yabho. Ikale ubhusabhi bholibhulambu. Bhagabhiza bhilukilwa bhupandika ng’ombe ibhili na bhana bhubyala bhabhili. Ng’wana ng’waniki na nyanda. Lushiku lumo ungosha uhaya, unene nke wane naje kubhadugu bhane. Nkima adalemile ngosha unzunilija.

Ngosha uyo ubhuka ajile, aho waja ungosha uyo nkima okwe ukunu kaya ulota ung`wana okwe nyanda agayaga. Nkima uyo akabhiza na mayange no. Nose ikabhiza omona namhala omuchalo jinijo ung’wila umo olotelaga. Namhala agang’wila, olotaga shibhi giki bhuli, ilidakilwa ung’wana ng’wenuyo umulagile ng’ombe yajililo.

Nang’hana nkima ng’wenuyo akamulagila ng’ombe yajililo yusaga ng’ombe imo. Aho wakashoka ngosha ng’wenuyo uko olioja. Aho oshika aho kaya uponya iliso ubhona ng`ombe imo, ubhuja. “Ing`ombe iyingi yajaga he?” Nkima ung’wila igashaga duguwile. Ngosha agigasha.

Nkima ung’wila, ulushiku lwene wingilaga nagalota jiloti jagiki, ng’wana wane wagayaga unyanda mnagabhiza na mayange no. Nose numona namhala nung’wila umo nalotelaga. Aho nang’wila nawe uniwila olotaga shibhi giki, ulidakilwa ung’wana ng’wenuyo umulagile ng’ombe yajililo, una lulu ng’ombe iyimo dibhulaga yajililo ja ng`wana wane.

Ngosha agang`wila, ubhebhe nkima wane udina masala nulu mado. Bhanga osanga bhalotaga jiloti duhu bhugabhulaga na ng’ombe! Ubhebhe nkima dulekanile amasala nunene. Naje nane nagachole abha masala giti game.

Ngosha akabhuka uja kujuchola abha masala giti gakwe. Aho oshika ng’wipolu umona nkima umo, ungisha, uzunya mhola, ngosha umuja unkima ng’wenuyo ulitaki ahenaha? Nkima ng’wenuyo ung’wila nalilinda jigila aho bhachila bhatemi na bhagole. Ngosha umuja galihe? gayuko, hama lulu nani agagulolaga ulu omisha mhola? Nkima uyomba akizaga ngole onilola.

Ngosha ubhita ajile, aho obhita ujajaja duhu wibhisa mumasaka. Aho wila ubhujiku, ngosha uzula imyenda yakwe usaga duhu, usumula ajile ha jigila ja ntemi. Agasimba simba wijika ukulubhala. Aho wela wiza ngole kunola unkima ng’wenuyo ulu olalaga mhola.

Aho wegela aha majigila ulolela giti munhu ogunya hoyi ubhitila ajile aho agalalaga unkima ng’wenuyo. Aho wegela umuja, bhebhe liki lyagunyaga giti munhu? Nang’hwe ung’wila nadinalola hoyi, dujage lulu, aho bhagaluka giki bhaja bhumona umbehi wimila igulya yajigila bhuja bhung’wegela bhumuja ubhebhe ofumila he? Nang`hwe ubhawila nafuma mujigila gubhambati na mbati pye abhatemi abho bhacha ubhayomba ukunu aliduhu. Bhubhiza bhamponekeja ng’wenda.

Aho witunga bhumuja, ubhebhe uli ntemi nani? Nang’hwe uyomba, nali ntemi mbati. Uyomba lina lya ntemi uyo ocha. Haho na haho bhung’wila dujage kaya lulu. Bhubhuka bhajile ng’hana. Aho bhashika ikaya aho ng’wa ntemi bhusanga untemi winga oja bhugeni. Bunsanga unke ontemi bhung’wila, ung’wenuyu ntemi mbati. Nasanga ojukukaga lelo.

Nkima ontemi ukumya no, ubhawila abhana bhakwe gumulagila ng’ombe yagulya untemi ng’wenuyo. Nang`hwe uhaya kajagi najile unene. Bhandya kuzuga na gung’winha hela ningi noyi pye namamyenda. Aho olya, uja ashokile kaya.

Aho winga duhu ung’winikili kaya untemi nawe ushika. Ubhuja, ing’ombe yiniyi ng`wamulagilaga nani? Nkima uyomba igashaga duguwile. Ntemi wigasha uwilwa nu nkima, damulagilaga ntemi mbati uyo oliocha ujuguka. Ntemi ung’wila unkima okwe, ubhebhe uli nkima udina masala! Osanga munhu ojukukaga. Oja he? Nkima ung’wila oja kaya, hamo ihaha oshika kule.

Ntemi upaga nzobhe yakwe unfata. Nzobhe yandyagupela no mpaga ungosha ng’wenuyo yung’wegela. Nawe aho olola inuma ubhona nzobhe ilinfata umana gashi nafatagwa ayibhuja kimba nite ginehe, gashi oganoga ulolela ngosha agulimaga. Aho omona ubhuka ajile ho. Ukashika ho ung’wila giki, nkoyi ilelo himba ling’witulo, hama bhalitulwa no nu ntemi. Nkoyi lulu nagupije, nhaga iligembe unene nalime, ubhebhe jaga ugalinhe aho linti lyenilo, unene ulu alanisange nakung’wila nali ngeni.

Ngosha uyo uzunya ung’winha iligembe ngosha ng`wenuyo uja ukalinha. Ntemi adadilile ubhulung’hanya unsanga ngosha uyu akulimaga wiza umuja. Omonaga ngosha alina nigo? Ngosha ng’wenuyo ung’wila giki, iti ng’wene uyo namonaga agulinhaga umo linti lyenilo jaga ukanole, nhaga nagudimilije inzobhe yako.

Ntemi ung’winha. Ntemi ubhuka ajile kujulinha, aho wandya kulinha, ngosha uonzobhe uibhakila na kwilekela yandya kupela. Ntemi aho olabhula inuma wibhona inzobhe yandya kupela.

Agakumya no na kuhaya gashi unkima one alina masala nayungwibhonelaga duhu. Haho na haho untemi wandya kunyamuka kaya. Aho wegela hakaya, bhahakaya bhunolela agushimizaga bhiwila himba ilelo kinehe. Aho oshikila bhumuja ginehe bhabha yabhizaga ginehe nayi?

Ntemi uhaya lyehagi nifule nakumuwila. Aho wifula ubhawila giki bhadugu bhane inzobhe yane nanyang’hanyiwe naling’wana, lyunilemba lemba lyisola. Nkima one nalikulomba unilekeje gete. Gashi nu nene natina masala. Ngosha ng’wenuyo nawe uonzobhe aho okashika uko ng’wakwe, ung’wila unke giki. Ihaha lulu nke wane ditolage duhu nguno nabhonile bhangi abha nduhu masala giti bhebhe, gashi bhali bhingi.

   

This entry was posted in Sukuma and tagged , , , , , . Bookmark the permalink.

Comments are closed.