Sukuma – SAYAYI, MBITI NA MHULI

Collected by: Don Sybertz,   Scanned by: Cephas Yao Agbemenu      Edited by: Fr. Zakaria Kashinje OSA

With special thanks to Rev Joe Healey (African proverbs,Sayings and stories)

   

Waliho ngosha umo wali na ngunda jigijigi gwa wiza no. Aho ng’waka gwingila wandya gugulima, ubhibhamo bhusiga, mandege, shili na masindi, shose shuponeka, no no no na masindi.

Kuhayimanila shilonga shilili shayugalya masindi, ung’wenekili ngunda wandya kulinda. Bhahayimanila jadula Mhuli jubhandanija kubhalya abha na masindi niyo umbehi wita iyanga gete. Ugugaswagamo umu ngunda gung’ogohya umbehi unyenyeka ajile ku kaya. Ushika ubhitila guja kulinsumba ng’wiye Sayayi, ng’wana Kang’wa. Unsombolela iliyanga lyakwe lyenilo.

Sayayi uhaya giki, “Agaya, wa mayu gashinaga bhana Mhuli duhu, bhana Mhuli duhu, bhobha no kufilimbi lulu tubhasange!” Huna bhitonja bhajile kungunda mu ng’wa noni. Aho bhashikako, bhusanga Mhuli jitimo jajaga, aliyo abha na masindi lwiyugaga kibhi.

Huna ng’wana Kang’wa wilalangijamo isindi itale gete, lyubhejiwa nomo gwa kudula kwingilamo uSayayi. Ng’wana Kang’wa wisokela ng’wisindi ulibhilamo gete nifilimbi yakwe mu nhingo, ung’wila unsumba ng’wiye giki,”lugalagaho lulu aha nyango gwane.” Huna ulibhucha ilisindi ulitula uko bhagizilaga. Ubhebhe usegenele ukalinhe mu linti wilolele ulu bhalize.”

Umbehi wita gitumo walagililwa. Kuhayimanila, bhana Mhuli bhadula uyo walatongelile ulishikila ilisindi ulishona uliponeja mu nomo ulimila.

Aho bhakwilika milomo umo ngunda, filimbi yukana, bhana Mhuli bhimila pye. Filimbi yuhalala hangi, bhana Mhuli bhunyula nhambo bhalolile muli dakama bhukimila. Filimbi yung’ang’ala, Mhuli hangi jusimila jilolile ng’weli, bhukimila. Filimbi hangi yangilija “Felefele” Mhuli jusimila hangi jilollile muli bhukelebhe. Jukimila jandya kwibhuja bhuja jiwila giki. “Aliyo, muli kiya, aho jakimila jandya kwibhuja hangi filimbi ili lilila mu bhise?”

Kuhayimanila munda ya ng’wichabho “Felefele” Mhuli jandya kwiwila twite kinehe lulu?” Ilitale lyabho lyita lubhanza lyuhaya, “Tundimagi tumulage!” Huna uding’wa ubhulagwa na miye.

Huna bhutandula umunda bhulolwa mo, ubhonwa mo ng’wana Kangwa wabhulyaga miso. Ubhujiwa, “Alu bhebhe nang’ho kinehe?” Sayayi ushosha, “Unene nalung’wambilija nsumba ng’wichane kulinda Mhuli jilimala masindi gakwe.” Mhuli juhaya, “Ubhebhe lulu, ung’wambilija wako wa wiza lulu igiko iki nose umo mu bhise wamulaja?

Niyo igete tukubhulage nang’ho.” Ng’wana Kang’wa udaya alihaya giki, “Nu nene nazunyaga ukubhulagwa, nahene mutizunipandagila numho nakugayaho naka nyenye, lunganyagi lugoye lulihu gete lwa kulemlelwa na kwibhona.” Mhuli juzunya.

Jandya kuchenula malugoye miselya, mitinje, milumbaga, mihoja mitulwa ngoye lyulungwa lilugoye limo. Ng’wana kang’wa uludima ulugoye alihaya giki, “Naje nalo ulugoye, ning’we ukunung’wa ludimilaga. Ulu lukakalika nakulija filimbi yane, ning’we mukwandya lulu kuluduta wangu wangu ukubhanga naka kunu nachaga kale kale.

Ng’wana Kang’wa bhumanhya na muna Mbiti. Muna Mbiti aliyungula unung’hya na kunung’hilija kunu na kunu. Sayayi umuja, “Kinehe muna Mbiti, ulichobha ki?” “Ndichobha nyama nishoshe isho nalabhone.” Ng’wana Kang’wa ushosha, “Nyama wajipandikaga lulu, jiti ja kumala.

Ubhebhe lulu nagugukunga ili lugoye lyenili, huna likukuchala mpaga aho nyama jili.” Huna muna Mbiti utungwa lugoye ha kugulu gwa ku numa, huna filimbi yulila, jandya lulu kuduta lugoye, muna Mbiti wandya kuhaya, “Wa mayu, nite kinehe lulu? Yuuu!” ilidutwa duhu, ilibhitiwa mu masanzu na mu malambo sagala sagala, nose ushikaho Mhuli jili.

Mhuli julola, jubhona Mbiti aho lugoye. Alu ng’wana kangwa atiho!! Mhuli jumuja muna Mbiti giki, “Alu bhebhe nang’ho? Unene naluchobha nyama. Huna ng’wana Kang’wa unikunga lugoye, angu lukunenha ku nyama.

Mhuli jumuja, bhebhe muna Mbiti uli ng’waka gete u kunyama. Bhugatu. Huna Mbiti usonelwa mimba gwa mhuli, uwilwa giki, “lyaga lulu mpaga ugumale,” muna Mbiti wandya kulya. Wahayimanila ing’humbi yalema, aliyo aliwilwa lyaga duhu. Nose muna Mbiti utanduka lwahi ucha.

This entry was posted in Sukuma and tagged , , , , . Bookmark the permalink.

Comments are closed.