Written by: Gudo  Mahiya  (G.G. Bala)  [for English translation see his book Hadza Stories & Songs]

With special thanks to Mustafa Ahmed Elmi and Hagit Gefen

|’ets’a dzua. Baheyamo pa’a nakwete. Akanabe ma Iyeyeya.  Bamiya pa’a nakwete, ‘ashapo sa manako, ‖a‖a‖a  ma kalimo. !ateka ‘ana’amo kalimo ‘ika nok’ohamo. Nok’ohamo ‘ukuwa ‘ihi’a  ‘itshame.  Haka’amo kaki ‘ase ‘atinina, kaki  tets’ehehe  k’a’o  |’ets’ana – ‘ukuwa ‘a manako.

  Sasa, kaka “Ono… ‘ika so hama kalimo? Tumi  tokweya haka?  Tumi tokweya haka?  Hinge!  Lami na haka ‖ama.”

  Kwamo haka kaka ‘ase. Kaka tushuwicha  !’ikwibi. Tushuwicha  !’ikwibi.  Yamo ‘a’ase, ‖upi’o’o. Kaka dzadzahehe kalimo. Atonena lohe ‘atinina fafakacho.  Kaka bami n‖un‖u’u kwako salamedako, n‖u’u ma salamedatina.

  Kaka  |’oko’a kalimo, fachana ‘atibi. Yamo n‖ahe. Kwamo  |’elehe kaka  “Ah!”  Hukwayamo che’e ts’ifi. U’ukuwa kalimo. Akwakwa  dza.

  Kaka hahama homboma. Kwamo shahe welapina ‘atonena, “Hinge!  Hakata che’e.”  Kamo kukukunya.  Hahabami kalimo fakachowamo!

  Kaka ts’uwaiya.  Kaka haka |’ets’ana, “Ah!  Ato! Tashina ta ‘ase ‘ono, kaki kato faka kalimo?  Sasa, tume’ikata ‘ono?”  Kaka tets’ehe.  “Ika hama’isho, kenenata na ‘ela ‘ani ts’oko.  Na che’e’o’o.   A’e!  Hama’isho ‖’a‖’aketata  ‘o’ota.”

  Akwakwa talasha ishoko kaka kenena ‘ela ts’oko. Kaka hamasa. Kaka ‘ako  ‖u‖upiyamo  ‖ama. Dzadza’e kota fafakacho ichiko  kalimo. Dongoko ‘a fakacho kota ts’u’aiya. Welapina kota dza kota fakacho komatiko. Kota ts’u’aiya. 

  Kwamo shahe, kaka, “A’a!  Komatiko fakachowakwa. Tashinata  ‘ono ‘a’ase?  Habi’i  !’ikwi tashi’ipi’i?  Ah, ‘iya, lamusi’ita.”  Kwe!epe  ‘aniye hakamo ‘elaha ts’oko.

  Samakabi ts’ifi kwamo chicha kaka nok’ohama kalimo! Kaka ‘a hats’e n!o’o  |’ets’ana ‘a ‘ola nakwe ma kaka ‘ukukuhu.  “Nasema pahleya!  Tumako manako habi ts’ifi wa’inecha nena ‘asechayena, te? Tashete’e?”

  A ‘okoko kota, “Pa’a nakwete, te…musata nena ‘asecha. Hama’a.  A kalimo ‘u’ukuwa  kwatita ‖owa! Te! Tatashete’e?  N|its’ina ‘ase’e ‘ets’ana.  Takwe kukuyita yamu’a.”

  “Ha’iya. Teko, ‘a’a…   boko masala tashiyako?  Hakata na ‘ono ‘ase manatina. Teko oma? Eh, laka’a. Haka chukwa  ‖’ekwabi ‘ina seme. Teko, ‘ina  |’o’a’o’o. ‖’okwa ‘o’o weya hats’e.”

  Kota |’uwitako.  Boko ‘o’oko ‘okoko.

  Chiyasi ts’oko yamo haka kamo ‘elaiyamo totokoiya.  Baha na ts’oko yamo puhluwehe  hakamo. “Ato! Teko!  Bochona’a. Dzaniko ‘atibi’i ‘ina fa.” Kaka fa ‘atibi.

  Kwakwa n‖akafe ‘ishoko kaka chi’o’o.  Kaka n‖o’o kaka ‘a’ase. Kwamo ta ts’ifi ‘atonena  kamo hamama kalimo ‘atina. Kaka wech’eya. “Ukuwa ‘a dzacha ‘a n!o’omatekwami.  !’ikwibi ‘a’aseta ‘ono.”  Kaka ‘a’ase, pa’anakwete Iyeye. 

  Dzadzayehe ‘atonena kalimo. Yamo fafakacho. Fakacho ‘atibi’i, paki  koti ‘a |’osa’i ma ‘a salamedako. |’osahe ma, niyeko. Haka chaowako ‘atonena  mahali kwakwa boko hi!’e. Kwakwa n‖ahe ‘atonena kalimoko.

  |’eleya ‘atonena kwamo tese ts’ifiya.  kamo ‘etl’ekekehemamo mopandana ma kalimo kwamo n‖akahe. “Ah, ‘ika so himik’e. Ika so himik’e n‖ahe ta.”  Kaka hahama. Kaka “A, dzaneya kwiti ‘a. Himik’e  ‘ihi’a dzadzaya kwako kalimoko!”

  Kaka hombowe dzu’a ma. Kwamo homboma hi’ihe ma. Kwamo shahe ‘atonena, koko ‘aniye he. Kaka, “Che’esi ‘ono.  Tameya ‘ono ‘aku gashenga?  Nasema, |’i’i kwaheto, baheya ‘aku kwa?  Samiyata. Baheya ‘ono hamana  kwene ‘a’a’ase.  Iso ‘a dzadza gashenga fafa ‘atibi. Haka ka.  Samiyata.  Hats’iya ha ‘atonena |’ets’ana.  Teko, ‘aku ‘ihi’a ‘ono? Dzadza so ‘a fafa  kalimo ‘atibi so ‘a haka ka. Habi’i ts’ifi  wa’ineicha  |’i’iyehe lami ‘ina haka, ‘ina ‘ela ts’oko, kwako ‘ishoko  hama |’i’ihehe.”

  Kaka kokowehe ‘elachana ts’oko. Kaka tl’odzo shina be’ena ‘isa bami hlalakama, “Nasema tashinata? Na ‘ono ‖ota manako.”

      Kota puhlu ma ta tambaluko. Tamatama tambaluko kota hombo kupana ma. Kota hlatona. Kota hlatona.

  Kaka, “Tambalu bocho, ‘ina |’una. Bocho, ‘ina |’una.”  Kaka, “Cheche’e. Cheche’e. Hama kalimo ‘iso ‘a fafa ‘atibi ‘ono hamana ta ‘a ‘a’ase.”

    Kota, “Aku ‘ihi’a kwatita hla’ata?”

    Kaka, “Aho, ono. Hla’atita manako ‘ina ‘a ‖ota.  Lakini kwene ‘ase hama’ish, ‘aho. Dzadzako fafa, akwene ‖ota. Aho. Elakwayako kwiti ‘a.”

  Kota, “Kata lami.”  Kota, “lami’i’i, baheya ts’iti. Hi!’e henata ts’iti. Kwene ‘onoko hi!’ehena chi’itita, so te ‖ohotatita.”

   Kaka “Nocho na ‘a |’unata niyeko. Dzaniko ‘ani bami ts’iti.”

   Kota “Humako.”

   Kwamo haka kwamo haka, kamo ‘a’ase welapina. Ukuwa ‘a manako. Haboko dzadzata kota fakacho.

   Kwamo shahe, kota ‖’iti. “Tashinaita ‘ase sa kalimoko? Bocho na ‘a  cheche’e hits’ape’e fafakacho.”

   “Hepe’e kate ‘a hats’iyaha ‘ika ‘ono tashene’e?”

   Kota. “Lame’e.”

   “Dza ta ‘ela ts’oko.”

   Kwamo ta ‘ela ts’oko ‘atonena n‖akafena. Boko ts’ifi, kota dzama ta. Kota, “Hinge!  Tl’odzoko’o.”

   Kaka, “Hla’atita ‘ono manako.”

   Kota “Manako? Huhumako? Te, hla’atitatita ‘oma manako? Tashina’ita  ta.  ‖ota manako?”

   “Isa hla’atita, ‘ina ‘akwe ‖upi. Ina shashahi ta, paki ko dzadzamatekwa. Ina ‖ohota.”

   Kota ‘e lame’e tuwa’ani’i  ‘ishoye.” Kota hlototowe. Kwamo tikits’i  ‘a !u’uma ta niye ‖uwiko.

   Kaka, “Ah.”  Bami kaka ts’ahe’ana. “Nasema Iyeye ta‖’ita.  Nasema Iyeye kwakwa iname.” Kaka kotula, “Ah ham gashenga ‘akweso ‖upitikwa. Hama gashenga golangasiyeya. Hama, ‘ukuwa kwa shida hama.”  Kaka, “Hama n|ats’a ha ‘atonena. Ukuwa kwa shida ‘iso ‘a hukwa che’e. Hamatasheya gashenga? Hinge!”

   “Lame’e tits’iya’o’o,  niyeko, ts’ifi ‘isa chiyahe ts’ifi nakwete.”

   Kota hahe ‘aniye “aaaaaaaaaaahhhhhhhhh.”    ‖uwiko hahema kota kutula ‘aniye. Iyeye kamo loko. Shina pa’a nakwete loko ma. !okoshina mzee wetu. !okoshina pa’a nakwete. Kamo petena petena manabe ma paki kamo ‘a bami yamo “Ato, ‘ono! Aku gashenga haa? Kopanda kwaheto habamiya ‘oma so ts’iti ma ma? Ee. Bamiya.”

   Lami so shahe ‘atonena. Kaka hama ma kakimo, niyeko. Akwamo ‖upi. Akwamo ‖upi pa’a nakwete. Boko ts’ifi musamo nena ‖uwiko. Kota sama ‖uwiko mpaka kota dza ‘akwana ma kalimo. Kaka kamo n‖an‖aketa. N‖ake dzu’a ta dongoko. Kota hats’iya ha ‘ika bami hamana !o!okeya.   ‖aka  dzu’a na ‘atonena komati.  Yamo hats’iya bami !o!okeheya. Kwamo ta ha‖’aka bami kalimo yamo sahunhe.  Tahimi ma. Atonena ndagoko. Kota sama Iyeye paki kaka  pu‖’uhu. Kaka ts’ahe’ana ‘ bami. “Nasema hama ‘akanabema ‘aku gashenga?” Hama ‘aku ‘ihi’a ha ‘ika ‘akanabesa? Akwadzako hako samekwata ‘ono? Akanabe  ma ‘ihi’a  hama? Aku ‘ihi’a, niyeko, ‘ika ‘akwamo ‘ase. Ika ‘akwamo hishina tl’omatina tumi’ika sasama ‘iyako.

   “Aaaaaaaaaaahhhhhhhhhhh.”

   Ichinaneyama  kota sama bahe. Kaka shahe. Kaka “Ah.”  Bami kamo ts’ahe ‘ana. “Samiyana’a.” Kwamota shahe, ‘atonena, yamo ts’u’aiya. Aku samiyana’a manabekwa humako. Akwene tashi?” Baheya yamo hombowe. Atonena hakamo nakuweta !imbalobe’e ma kalimo. Yamo tets’eyamo. “Atoye, ‘atoye pola’ame manabe nena gashenga hama.”

   Kamo chokwahe ma kalimoko ‘ika hahaboko hanta’i’i. Kaka haka ‘atonena ‘a’anena  hubu’i. Kaka ‘atonena haka tehle.  Haka ‘o’o ‘atonena yamo kapula’i, hukuwe. Tets’ehe ‘o’o ‘atonena. Tets’ehe amo ‘o’o.  Atonena  amo  !e!e ‘acho. Kamo hakayamo ‘oteta  manako kwako boko  salameda.

   Yamo “Hamanako samekwa. Hamanako samekwa. Hamishe’ena.”

   “Eh, laka’a.”

   “Akanabena ‘akwadza ‘itita?”

 “‖uhiyako hako. Hako  habokowako  ‖uhiko ‘akanabesa. 

   Atonena ti!’icha ma chubi’i. Homboiya hakma ‘atonena homboiya hakama puhluwehe |’ets’ana yamo, “Teko! Ooooooooooooo! Tats’ako’o ‘ani’i!  Tats’ako ‘ani’i! Ono chitana’a  hama’isho manako!  Dzanikwamo so, so, ‘alufuye. N‖atlahikwa  ‘ono manako. Tats’akwa, te.  A lakini samiyana’a. Samiyan’a nena gashenga.”

   Kicha, “Ah, ‘ubabima!”  N‖aka’en‖aka’ehehe samiyamo nena gashenga.”

   Ika ‘akwamo haka. Kamo hombowehe.

   Kaka, “Buuuu ‘unu/ Mahite ‘iba !eke ‘acho.”

   Manako  yame tlakatlatle  ets’ana. Yame lutl’uta yame sekeme  mamakoma.

   Aunu kaka tl’otl’odzo “Hamishe’ena dzaiya bami ‘ihi’a ‖ama. Hama’isho ka ‘iiin,  baheyakwa ‘ishoko.”

   “Ato!  Ta‖’i! Bami ‘ihi’a  |iyateta. A takwe ka dza. Bibi’i’i  yetaka nana kwaya ‘ono. ‖ohokwa.”

   “A’ahowena, te. Hlala kamate’e, te. Hlalakamate, te shauri ya koena. Ahowena. Ika ‘obe sesekeme’ota manako.”

   Kaka tl’otl’odzo, “Ato! Hama ‘ihi’a ‘iso ‘akwedza. Hama ‘ola nakwe k’uk’umiya. Hamo ‘ola nakwe  k’uk’umiya.

   “‖’akaiyahabita.”

   kwamo ta ts’ifi, niyeko, kaka kutula Iyeye, “Uwe micho, dzadzamo gashenga, hama kwaiya samekwa ‘ono. Kota  kutulana na ‘ichebe’ tata ‘ika, ika so.”

   “Aku ‘ihi’a hamahuhumako ‘oma?”

   Ee, kwamo ‘a ‖a’a ts’ifi n!o’o ma ts’ifi kota hahe, “haaaaaaaaaaaaa.”

   Na‖ima ‘atonena tlehena, tlehenaeta yamuabe akwa ‘unu kota “Sekeme”, paka ‘ola   nkwe kaka kukutulanamo, “Tl’ooooooooo, tl’ooooooooo,  tl’oooooooooo.” Tameya samiyabita! Samiyabita paka  kaka shaheneta!”

   Kaka, “Ola nakwe gogosalabane.”

   “Welapina dungudungu ‘a manako ‘one’esa, niyeko.”  Akabesame hadzabe, hlato ‘ichinina  |’ets’a me.

   Yame lami. “Atonena hlatoba’a hamana.  Ukuwa ma shia. Babamineya ‘ika tayaba Iyeye. Sasa hama ‘ihi’a bami meto ‘a chokwaemaso  bami maana dzanamo so Iyeye. Sasa, kaka hombowehe ‘atonena Iyeye  bebe’ena.”

   “Lami so ts’ifineta ‘ichinina yamu’a.”

   Kame samiya paki kame k’wakati paki ‘a hama’isho ‖uhiko sasamo naiyako. A  hadisiko kota bahe Iyeyeniko.”