Sukuma –  BHUTAMBI WA NG`WIYO UTUBHUZWALILA JILUNGU

Collected by: Don Sybertz,   Scanned by: Cephas Yao Agbemenu      Edited by: Fr. Zakaria Kashinje OSA

With special thanks to Rev Joe Healey (African proverbs,Sayings and stories)

Kale ulu munhu akatamba, kwene kuhaya wabhulaga ng’wanishi wa bhanhu, kiti shimba nulu ng’wanishi mu bhulugu kiti masai.

Mhayo gwa kwandya ulu washoka kufumila kubhulugu, ashike kuli Ntemi abhonwe. Bhandya bhanhu kung’winha ng’ombe. Ntemi nulu ng’ombe itano hu kumeng’helwa, kwinhiwa mhela iki bhukali wakwe mu bhulugu.

Huna lulu ntambi uzwikwa jilungu kuntwe. Uyo atatambile, atuzwala jilungu, kushika atambe wei ng’wenikili. Jilungu jene jimanikijo ja ikujo. Ikujo lya ntambi hu kuhaya giki, ali ngosha ati ng’obha. Bhatemi bhazwalaga jilungu ku nkono. Bhatambi bhazwalaga jilungu ku ntwe.

Kale ulu ntambi akabhulaga nulu bhanishi bhabhili, nulu bhatano wadimaga mabhuta ghabo. Udima bhuta ku luge. Bhuta wenubho witanagwa ikongolo, hangi wabhutaga nkono gwa kubhumoso bhanishi abho wabhabhulagaga, uja kaya adimile ikongolo na mashiganza kunu akwimbaga: “Mayi yuhii! Ikongolo kuntinya ng’wiyo bhabha sha bhulambu uyuhi!.

Lyene lyimbo lya bhakali, ulu bhayanda bhaligusija lyimbo lyenilo bhubishiwa ng’ombe bha sabho. Ulu bhegela kushika ntambi kihamo na bhose abhali bhaja ku bhulugu pye bha mayu bhubhasumbila bhalina tubhusiga twape bhubhabhibha (kubhamiza, kubhaponegeja) bhubhafupa na kubhita myoyo yabho ibhize yape na ibhize na bhukali kunu bhakutulaga kalupundu. (Ntambi abhonwe na ntemi kumeng’helwa).

Huna lulu bhita shigukulu. Pye bhanhu bhiza kulya shigukulu jenijo. Ulushiku lwene akubhegejiwa mabhugota atimbye ng’holo. Ongeje kubhiza na nguzu ja kutinda ng`wanishi. Oye kubhogoha bhanishi. Mabhugota gutulwa mu shiliwa na mu nyama bhuhaya lelo bhakali bhalilya ng’hali, bhalya ng’hali abhalibhaja ku bhulugu.

Uyu atajile atulya ng’hali. (nyama ya bhugota atuyegela, ulu nyama itatulilwe bhugota akuphonejiwa kiti ng`wa bhasalami.)

Lyimbo Lelo tukundegelekaga ha kipaganije kakwe, angu muna mbulutu akikalaga ng`wisenge nagaluke nikiya kubha ngelela bhakalisha miso bhana meatu, bhakalisha miso. Mayi yuhi, iohimu lyalumanga lyalya na wa kungongo, pye bhashilaga na bhana.

Ulu akabhulaga shimba wiza na ndili kihamo na mala gayo, bhamane wabhulagaga ng’hana. Iyuhi ikongolo kuntinya ng’wiyo bhabha shabhulambu, iyuhi nafuma mimbi, nikila lyane nakugwesaga. Iyuhi (kulila bhukali) ukugayiwa nhegetela nhendagulila, akupelaga, akupelaga aohimile, hii ukugayiwa nhegetela nhendagulila. Get this song from athanai.

Ikongolo- ikujo lya ntambi- ikongolo lya kulugalila. Wamalaga kutula ikongolo bhanishi bhatizingila (nduhu bhudula nose iki bhamalaga kulugala.)

This entry was posted in Sukuma and tagged , , , , , . Bookmark the permalink.

Comments are closed.