Sukuma – KALAGU YA NKULUYE OLUNG`WANDO

 Collected by: Don Sybertz,   Scanned by: Cephas Yao Agbemenu   Edited by: Fr. Zakaria Kashinje OSA

With special thanks to Rev Joe Healey (African proverbs,Sayings and stories)

Likigela likanza limo unkuluye wa Lung’wando akanemba nkuluye mbiti kushisha nkuluye wa mbiti unoga. Akiganika giti agugamala amamihayo genayo. Huna lulu akiganika gete, kushisha ulipandika isala. Akansanga unkuluye wa lung’wando akazunya guja kujuyela hadololo kihamo nang’hwe.

Nkuluye lung’wando akazunya, akinga bhakafata nzila ya kuja kungunda. Aha bhegela nkuluye mbiti uhaya, ulu amanile ahogali amajibabayu amasoga gete. Na nkuluye lung`wando akazunya ukuja kwenuko.

Aho bhashika nkuluye ombiti akang’wila unkuluye olung’wando, alinhe umulinti lya jibabayi ayobhe amajibabayu, akiganika, ulu alalinhe huna lulu ahikanza lya kwika namanile akwika sagala sagala. Nalikanza linilo na kundima na kunya.

Nkuluye lung’wando akalinha mulinti aliyo ilisala lyakwe lyashilaga kung`olekeja umo aliganikila unkuluye mbiti. Akiganika gete apandike nzila ya kupilila. Huna lulu agalinha mlinti lya majibabayu. wandya ugugatona. Ugwandya ogaponejaga haho hasi gatobhagukaga gete, uhaya nkuluye ombiti, nalibhona ulu nalamane nugaponeja hanaha gagucha gete, hambu hambu nagaponeje kakule hado aho galiho maswa gagugwa chiza no. Huna lulu akakaponeja ka kule hado na nkuluye ombiti akakakubhija ahipande uko gagwilaga. Nkuluye lung’wando akika wangu wangu kulwande lya kabhili lya linti akaja kabala hadololo. Huna lulu akapandika ikanza lya kuyomba, Nkuluye mbiti, nizuka jigano jisoga gete”. Nkuluye mbiti uyomba, nahene niganilage. Nkuluye Lung’wando akahaya,

Noni nhale ikimbaga

Noni ndoo ikimbaga

Nzuki inhale ikasumaga

Nzuki indoo ikalumaga

Munhu ndoo akalamulaga

Aliyo nduhu umhayo

Bhutoshije bhugotaki

Ipundu muntwe?

Huna lulu nkuluye mbiti akiganika hangi gugab`ab`a untwe na kwiganika.

Hanuma uyomba ulu atujibadija imbuki yaho. Nkuluye lung’wando uyomba, nzugu nkuluye mbiti, nikubhijage na nuguwila duhu imbuki yaho.

Aliyo ijigano jeniji jihayile munhu ang`we bhuki bhudoo tame, apandike isala lya kujibadija. Unene namanile uko bhuli ubhuki ubhusoga.

Huna lulu nkuluye mbiti adubhuhayaga ubhuki wenubo aliyo alihaya anfumbulile imihayo yeniyo.

Agankubhija kushika mpaga ushika hipande Iya mhembo ningi ja bhuki.

Nkuluye lung’wando akahodisha bhuli mhembo nose uyibhona imo yinabhuki wingi gete, ung’witana nkuluye mbiti ung’wila, “Nzugu ikuluye, unene nakugugonda hadoo upandike kutula ntwe gwako na kulamba ubhuki ahobhulizwila”. Huna lulu ugugundyamya, nu nkuluye mbiti akegeleja ntwe, nkuluye olung’wando akagwinamika gete mpaga gwikila hantwe go nkuluye mbiti. Nang’hwe uduma ukufunya hangi imhembo yulemela kuntwe. Aho Wabhona giki untwe golemela mo, nkuluye mbiti wandya kwidamukadamuka.

Ulila akakoyakoya, akalomba, akikumbilija huna lulu aho obhona oding`wa gete, nkuluye lung’wando akinga agusekasekaga gete. Akafata nzila yakwe ya kuja kaya.

Imo nzila bhutung’wana nuse o mbiti bhakigisha, use ombiti ubhuja, bhebhe nkuluye lung’wando, omonaga ung’wizukulu wane ung’wipolu‘? Nkuluye lung’wando ushosha, ng’hana aliho kwenuko, digushagano nang’hwe na bhuyegi bhutale, niyo diganilaga na majigano, ni haha ung’wizukulu oko aliho uko numa aligema ugujishosha ijigano. Hamo ubhebhe bhabha ukudula ukushifumbula, namhala ombiti ushosha, nahene jiganage. Nu nkuluye olung’wando ugana;

Noni nhale ikimbaga,

Noni ndoo ikimbaga,

Nzuki inhale ikasumaga,

Nzuki indoo ikalumaga,

Munhu ndoo akahadikaga,

Nahene nduhu mhayo, igelelile bhugota ki.

Namhala wa mbiti akanunhya itumbati hadoo, akiganika aliyo atajidebhile imbuki ya jigano ulung’wando nose wandya kuseka na kwimba.

Ipembo lya nzuki,

Likenhaga bhudaki,

Hayile bhugota,

Ukuntwe ya ipundu.

Ise ombiti akiganika kushisha akandya kushimana imbuki ya shigano akadahya unkuluye lung`wando, udima nzila ya kuja ng`wipolu kujunchobha ung’wizukulu okwe.

Niyo hangi waliati na nguno ya kukobha gete kulwa yombo nhale iyo akiyita unkuluye ombiti. Nose umona unamhala ombiti, akiganika hamo ung’wizukulu wane odimagwa alibha mabhuki ga mamunhu.

Agasola ilanha agantule gete, na lushiku Iwenulo bhakigwa bhanhu bhingi giki unkuluye mbiti odimagwa alibha mabhuki ga bhanhu, aganilwa no.

This entry was posted in Sukuma and tagged , , , , , . Bookmark the permalink.

Comments are closed.