Sukuma – NYANDA NA KAGIKULU (MIMBI ITALE)

Collected by: Don Sybertz,   Scanned by: Cephas Yao Agbemenu    Edited by: Fr. Zakaria Kashinje OSA

With special thanks to Rev Joe Healey (African proverbs,Sayings and stories)

     

Walaliho nyanda. Nyanda ng’wenuyo wajaga kujuhoya na kagikulu. Lushiku lumo uwilwa giki, “Ng’wana wane nakutume uje ha ng’wa Mhimbi itale ukanenhele bhugota, ulu ukanenhela wize nakwinhe ijisabho jane ujitole.

Nyanda ng`wenuyo uzunya uja mpaga ha ng’wa Mhimbi itale aha wegela ubhuja, ng’wa Mhimbi itale hali? Bhuhaya giki, washikaga (nahenaha washikaga ng’wana wane.) na ukansombolela u Mhimbi itale, mayu natumilwe bhugota.

Mhimbi itale ung’winha matolo ikumi, na wandya kugapundula. Akaditila ng’hale aha wamala ukugaditila uwilwa giki, ng’wana wane linhaga kukano kunguno nali na bhanhu bhakizaga henaha makanza ga mhindi, ulu bhumala kulya bhakalalaga haho na haho. Ulu bhulala bhalina kajitulo ka kubula mafuji ulu bhandya kubula. Ikaga lulu usole ulitina ilimo unkila gwalyo nalyo likubulaga mafuji kwike.

Na usola amatolo gakwe ayo ikumi, huna ushoka kukaya, aho wela lumisha uloma munhu lwenulo ilimo lyukugayiwa unkila’ gwalyo na lwandya kunkubhija unyanda ng’wenuyo lukwimbaga giki, “Sega isega, ng’wana wa mayu, isega. Watibhilile libhugota ng’wa mhimbi itale, Sega isega.”

Nose lumpandika ama munhu genayo gikolile mashinu. Aha lompandika ulinha mulinti nalo lulipindya ilinti lyenilo lunindila. Ukaponeja amatolo aya matano huna lwandya kulya ing’hale ijali mumatolo genayo. Aha lolya huna lulala tulo lwandya hangi ukubula, aho loyubula huna wika wandya lugendo, mamunhu genayo aho gamisha gungayiwa gandya hangi kunkubhija.

Aha lyagwa ilimi gumpandika lwa kabhili. Ni hangi chene ulinha mulinti na ugaponeja hangi amatolo aya tano kulya ing`hale. Aha gamala gulya gandya hangi ulogo ulogubula mafuji.

Huna wika wandya lugendo kuja kaya, aha gamisha gungayiwa huna lulu gushoka kukaya gung’wa Mhimbi itale. Giko unyanda akatinda. Ushika kugagikulu ako kalikantuma bhugota. Kunumbilija, wabheja ng’wanone. Igashaga wifule, ntondo tukwilaga. Bhohayangaluka huna winhwa unyanda ijisabho ujitola.

Jalija wiza no, huna uja kaya kung’wawe ukashikila mukamaji kakwe, ‘aliyo abhahang`wawe bhali bhadantogagwa kulwa kuzunya kutola jisabho kunguno wali wabhawila giki, winhwe jisabho na kagikulu ajitole. Hiohene lulu bhamonagabhuchilu chilu abhayanda bhiye bhizaga kunoja nke wakwe bhasanga lijisabho bhabyeda.

Ikala uweyi walamanile mujisabho jenijo alimo nkima ng’hana, mkunguno bhujiku wafumaga mo. Nose ung`wila unke uyo walimujisabho giki, nalibhona soni hambu hambu nalipembe moto ilijisabho bhayugusanga.

Unke ulema uhaya giki shili shizwalo shane, nose unkunga walalaga tulo nhaleubhuka ulisola ulipemba moto ilijisabho jufuma mo bhulishizwalo jakwe.

Wahayumisha uligayiwa ilijisabho, huna witunga ishizwalo shakwe. Unyandauja kubhalumbuye kujubhawila bhize bhangishe nkwela wabho, aha bhiza bhusanga nkima wawiza no, aha bhamala kungisha bhuja kung’wila sabho na nina wabho.

Gashinaga umbati alina nkima wawiza gete, na ubhuka unina wa nyandaukujungisha ng’winga wakwe, aha bhamala kwigisha ung’winga akafuma kujungisha unkwiye. Namhala akabhi na bhuyegi bhutale no, gashinaga ng’wana mwane ulingosha ng`hana na namhala ng`wenuyo wita mashuda (mashula) witana bhanhu bha munzengo bhunyegela ng’wana wakwe.

This entry was posted in Sukuma and tagged , , , , . Bookmark the permalink.

Comments are closed.