Sukuma – WIBHAKIZU (HOFU) BHUGENHAGA LUFU

Collected by: Don Sybertz,   Scanned by: Cephas Yao Agbemenu     Edited by: Fr. Zakaria Kashinje OSA

With special thanks to Rev Joe Healey (African proverbs,Sayings and stories)

 

Ikale iyo oliho msumba umo witanagwa Kisho. Unsumba uyo olina bhumani (maarifa) noi. Bhabha okwe oliamanyikile mu lina lwa Mapali, agantogwa noi u Kisho.

Aganchala ung’wanokwe agandye shule kugiki asome. Kisho agayega noi ugupandika wasa bhunubho bho guja gujelimiaka ku shule. U Kisho aho omala chiza ielimu ya msingi agachagulwa guja ku sekondari.

Agita chiza umu masomo gakwe mpaka agamala jidato ja kane. Hangi ulinsumba uyo agitogwa noi ku bhutalamu bho mubhusafi bho mili na myenda. Makanza gose aliabhelelile gete gete. Oli na nhungwa ja gudilila bhutalatibhu bho afya bhose ya gwikala na afya ya wiza na wikaji bhulihu.

Lushugu lumo, aho bhalyaga aganomba ntumami okwe ang’wenhele minzi ga gung’wa. Untumami uyo agamana hape gete igiki Kisho alatogilwe gung’wa minzi umo glasi uyo ilinsafi na idina jika.

Umtumami agang’wenhela minzi umu glasi nsafi noi. Aho Kisho omala ugung’wa aminzi, agabhulucha ginhu jilebhe jigasagila umugati ya glasi yiniyo.

U Kisho agajikisia giki iginhu jinijo jali ighi lwa ngoku, wangu wangu agaja ku kusitali gujumhona Daktari. “Bhebhe daktari, nagang’wa minzi mabhi. Naliganikila giki nang’waga maghi ga ngoku. Hambo hambo naligulomba ugafunye wangu wangu amaghi genayo gafume umunda yane.

Udaktari agakumya noi ugwigwa mihayo yiniyo. Aganomela u Kisho. “Udizubhiza na bhuhangayiki. Nadiganikaga igiki uguding’wa na bhusatu bhose bhose.

Ulu ulading’we na bhusatu bhosebhose nzugu aha wangu wangu kugiki upandika bhulaguzi!” UKisho adazunije ubhulomeji bho ng’wa Daktari. Agang’wila u Daktali, “Bhuli nagalangwa kushule ihatari ya maghi ga ngoku. Ku yiniyo, nadizunilijaza nu bhebhe. Hambo hambo daktari itaga iyoudulile ugugafunya amaghi genaya ni lelo iyi, badala ya gulindila mpaga ntondo nandya gusata.”

Nahene, jijaha ijidonge ja gung’wa, jibhili lushulu mara gadatu. Udulile guja kaya.” Agayomba udaktari.

Aho alimunzila ajile ikaya, u Kisho agiigwa giki umunda jigandwa gulunduma. Uding’wa wibhakizu. Bhukoyakoyi bhugendelea mpaga adahayile ugulwa ijiliwa ija mhindi yiniyo, nulu gung’wa minzi adagemile.

Aho oja gujulala adapandikile itula bhujiku pe alimiso. Aho wela du, Kisho agaja hangi kusitali. Aho daktari opandika ubhulomeji bhulihu gufuma kuli Kisho, agamana giki unsumba ng’wunuyo alina wibhakizu (hofu) noi.

Jaga ugenhe kalishi (choo) na mine kugiki dudule gujipima, daktari aganomela u Kisho. Udaktari agakomeleja giki opimaga, gashi adapimile josejose.

Agashoka ukunu odimaga glasi yina ighi giti ilo ololibhona u Kisho uko kaya yakwe. Udaktari agang’wolekaja u Kisho iglasi yiniyo na gung’wila, “Lolaga aha ni lighi linilo ilo uliolibhona ilikanza ilo ong’waga minzi. Lwafumaga kunguno ya bhugota ubho ubhumilile. Ihaha udizubhiza na wibhakizu (hofu) hangi.  Jaga gukaya yako na bhuyegi.” “Lo! Obheja noi daktari,” agalumbilija u Kisho ukunu abhizile na bhuyegi bhutale. Agashoka kaya na gwendelea gwikala guti kawaida bho nduhu wibhakizu (hofu).

Udaktari uyo ulu nadatumilile maarifa ga gung’wingija ihofu, Kisho niwendelea gusata ikanza ilihu mpaga gwenheleja nulu gucha kulo hofu.

This entry was posted in Sukuma and tagged , , , , , . Bookmark the permalink.

Comments are closed.