Sukuma -KAYA IMO YALINA BHANA BHADATU: BHAYANDA NA NKIMA

Collected by: Don Sybertz,   Scanned by: Cephas Yao Agbemenu     Edited by: Fr. Zakaria Kashinje OSA

With special thanks to Rev Joe Healey (African proverbs,Sayings and stories)

Yaliho kaya imo yalina bhana bhadatu bhayanda na nkima okanne, bhuwilwa ubhujiku aho jikome, nkima ubhawila, bhing’we bhayanda gashigaga malima, dujagi dugahambe mbiyu jise dugalime. Aho jazwa bhandya guhamba. Aho bhamala uguhamba bhigasha.

Umumpunga gupya, aho gopya, bhiwila ubujiku aho jikome ubhebhe nzuna wise intondo udime indama unyanda ohagati uwilwa gudima ng’ombe, unkulu obho uja kumpunga gujulola ulu jidulyaga inoni.

Usanga jigulyaga wandya gulinda gufuma saa imo. Aho yashiga saa inne lyushiga inoni ilo ligalyaga lyita kwa kwa. Aho olibhona itale no ogoha no na gupela uyomba unene nadulinda hangi. Uja kaya ugabhawila bhazunaye na mayu okwe, natalalinda hangi.

Uyomba uungi, nkulu wise ummpunga gushile, unene naguja ugujulinda. Aho wela uja ugalinda, gufuma saa imo, aho yashiga saa inne lyushiga inoni ilo ligalyaga umupunga lyita kwa kwa. uyomba noni ki iyi, nadulinda hangi uja kaya ugabhawila nkulone uyomba unene naguja nagalinde.

Aho wela uja ugalinda gufuma saa imo, aho yashiga saa inne lyushiga inoni iloligalyaga umupunga lyita kwa kwa. Wima du unyanda uyomba nashoge kaya nagadose lugoye. Aho oshiga ikaya ung’wila unina na bhakuluye nalibhonaga ilinoni na lulu nadose lugoye. Aho wela uja na lugoye ugatega na gulindila na yushiga inoni yupujiwa upela guja ho.

Aho oshiga ho yuyomba udizunibhulaga nunene nalagupija. Ukumya no, noni ki iliyomba, nalilomba unilekeje nadalalya umpunga. Lyung’wila injaga uloya ulohagati ululihu, uiitaligulila winja uloya lyung’wila lujanage kaya ugalutule umupunga. Aho guma bhugesa bhakaja amabhelele, bhugaiwa aho bhagutule.

Nzuna wabho ubhawila bhakuluye agateme ngito. Mayu obho uyomba bhebhe nyanda ulindo no bhawilage bhakuluyo bhagateme. Uyomba unyanda nulu nene natoshije, bhakulu bhane bhadamanile gusuma mabhelele.

Nahene jaga, uja lokwandya limi buu, wela hangi uja limi buu, hangi wela uja hangi ugajimila mpaga shigu idatu aling’wipolu. Umona nkima umo makanza ga saa idatu, dilu alinajisabho alidaha minzi unsanga ho ungisha. Ulomba minzi winhwa, aho wang’wa umuja mayu utolilwe, nang’hwe uyomba natolilwe, nalilomba uganizugile shiiiwa, hamo ngoshi oko agudaka.

Nang’hwe uyomba ngoshi one ihaha alinduhu akizaga makanza ga saa kumi na mbili, nulu saa imo, duje kaya uganizugile, unkima uyomba ngoshi one nkali no, agunibhulaga udizuja ikaya.

Nite kinehe lulu natubhile, jaga uko kunima nukwenhela ijiliwa ugigashe ko, nkima uja ugazuga jiliwa unjanila ugalya ngosha ng’wenuyo aho olya uyomba nane nalihaya ditole nang’ho, nkima uyu ung`wila, lalaga henaha, dugubhona lushigu lungi.

Lushigu lo kabhili ujana hangi aho omala ugulya ngoshi ung`wila dujage, bhuja mpaga kaya. Aho ngosha oshiga wingila na gufuma hanze wipindilija inumba utula ajile kiya mpaga kule ugashoka uja hangi dakama mpaga kule hangi ugashoga hangi wiza wingila mkaya. Bhufuma na nkima hanze bhuja bhugifeng’ha mumakwi ushiga ungoshi, uyomba isu ngeni, ufuma hanze nagwipindilija inumba aliyomba isu ingeni, ufuata ukowandija uguja ungoshi, kiya aliyomba isu ingeni, ushoga ufuata hangi guja ng’weli aliyomba, isu igeni, ushoga hangi aliyomba isu igeni, ufuata hangi dakama aliyomba isu igeni, ushoga hangi aliyomba isu igeni ufuata hangi.

Aho wegela hamakwi uyomba isu igeni, nang’ho odunoja iyoka yalinamitwe mpungati aho oyomba isu igeni, lyumona na gunuma ngoshi ucha. Haho na haho iza noni yung’wanhila upila ulitema untwe.

Aho obhuka inzoka iliyomba isu igeni lyunuma hangi ucha. Iza hangi inoni yung’wanhila upila agalitema pye mitwe ulinyola iliyoka. Inoni yung’wila dujage kaya nkima na ngosha bhulina hanoni lyubhajana ukolizengile ilinoni bhubhiza bhageni ubhawila unyanda uyu aganipija olohaya gunibhulaga lyumuja umanile ikaya uyomba natamanile dujage lulu nagujane.

Lyunjana uko malambo ga mpunga lyumuja omana lulu ikaya uyomba namana lyunjana mpaga kaya. Aho bhashiga bhuyomba oshiga unyanda, unina uyomba mlinilemba ng’wanone ojimila shigu ningi. Aho bhashiga inoni yubhawila, mayu unene namalaga umpunga gwing’we. Mayu ng’wene utogwa no inoni yuyomba nafuate nang’winga oko, ng’winga ufuatwa. Aho yang’wenha inoni yuyomba ninhagi uloya lone, inoni inhwa yushoga kaya.

Na Sophia Kahabi

 

 

This entry was posted in Sukuma and tagged , , , , . Bookmark the permalink.

Comments are closed.