Sukuma – UKULIBHONA ILYAMPONOLA BAYEGA

Collected by: Don Sybertz,   Scanned by: Cephas Yao Agbemenu     Edited by: Fr. Zakaria Kashinje OSA

With special thanks to Rev Joe Healey (African proverbs,Sayings and stories)

Aho kale walaliho munhu umo uyo witanagwa Bayega. Agasamila ng’wipolu uko bhalibhatiho abhanhu. Hanuma yahoo, bhanhu bhangi bhagandya gusamila uko lipolu lyenilo bhunsanga alikala bho mholele.

Agandya gubhagabhila amabala na gubhatimbwa ng’holo ya gwikala ung’wipolu. Bhanhu bhenebho bhaganumba noi uMayega bhung’winha Bhutemi.

Ubhiza Ntemi o ibala linilo. Bayega agayega noi ugwinhiwa Bhutemi. Ntemi Bayega olina maarifa mingi noi. Agafunya lilagilo ku bhanasi guti ntemi.

Ulu bhugazugwa walwa ahí ibala lwake mpaga bhanindile wize untemi abhubhonje tamu uwalwa wenubho, huna abhanasi wapandike ruhusa lo gubhung’wa uwalwa.

Agabhakoya noi abhanhu umu si yake ahigulya ya gubhung’wa uwalwa bhenubho, kulwa nguno olina hali nhale ya gwimana wei du. Agalala saa nne ja bhujiku ugumisha gokwe mpaga saa tatu nulu saa nne ya dilu. Hangi ofunyaga adhabu nghali noi ulu usanga munhu oseose obhubhonjaga uwalwa bhunubho ya gutulwa manasu makumi abhili na tano, na yingi mingi.

Bhanasi bhagogoha noi, bhadagemile gubhubhonja bho nduhu ruhusa ya ntemi uwalwa bhenubho. Agigela munhu umo uyo agasamila umu si yiniyo gufuma si yingi, uyo aliadalimamile ililagilo linilo lwa ntemi ng’wenuyo.

Agandya gulomelwa na bhanasi abhenyeji amalagilo ga ntemi na mito gakwe ayo agagafunya untemi wabho. Ungeni ng’wenuyo agakumya noi ugubhona hali iniyo ya gubhaluhya abhanasi.

Lushiku lumo walwa bhugazugwa ung’wibala linilo, munhu uyu ngeni oliakajije guja gujugalihya ibala lwake lya gulima, agaja uku walwa ubhasanga abhanasi, agabhawila, “Bhabehi ninhagi uwalwa nang’we.”

Abhanasi bhagayomba, atali untemi Bayega ugwiza gubhubhonja uwalwa wenubhu. Ungeni agalindila mpaga saa tano, hanuma yaho agahaya, “Ninhagi uwalwa nang’we.” Abhangi bhuyomba, dudizung’winha, kulwa nguno untemi atali ugwiza.

Aho owilwa chene ungeni agalema na gwiyangula ng’winikili, bhasi bhagiyangula gung’winha du kulwa nguno olemaga. Aho ong’wa du ungeni ng’wenuyo, untemi nawe agiza.

Untemi Bayega agaibhona inengelo imo yalidokalile chiza, Untemi agabhuja, “nibhuli inengelo iyi idokalile?” Bhanasi bhagang’wila, “Dandahilaga ngeni du, na ong’waga na ojaga gujutumama nhimo.”

Nibhuli ng’wang’winhaga?” “Kulwa nguno, agayomba giki agudila guja gujutumama nhimo du.”

Untemi agahaya, “Ng’witanagi wize aha.” Bhajumbe bhabhili bhagaja gujung’witana wiza, untemi umuja, “Nibhuli wiyangulilaga gung’wa walwa aho nadiniza gubhubhonja unene?”

Ungeni agashosha, “Niyangulilaga gung’wa kulwa nguno nagalindila na gubhona giki nagudila guja gujutumama nhimo du.”

Ntemi Bayega aganhadikija gung’wazibu du. Agantula ipe, ungeni nawe aditile ginhu josejose, agatulwa gangi, uwei alidohya du, agatulwa hangi mara yakadatu.

Huna ungeni nawe agiyangula gwikenya. Untemi agatulwa nhang’ha gomumbazu na henaho untemi agiyangula gwikenya gete, agatulwa hangi nhang’ha go muntwe na gugwa hasi, agagwila ung’wibala limo lwa mabala ayo galinamoto.

Ahenaho haho bholibhozugilwa uwalwa; upandika luguma, na gupya moto. Bayega agakindwa na ngeni, na bhutemi bhugasolwa nu ngeni ng’wenuyo.

 Na gutangaja ku bhanasi giki ubhutemi bho Bayega bholi bhuli bhubhi. Ungeni nawe agatula sheria jingi higulwa ya gulindila bhanasi gung’wa walwa. Agabhawila abhanasi giki, makanza ayo naladile gwiza, ili lazima abhanasi bhang’we uwalwa, idi gunilindila.

This entry was posted in Sukuma and tagged , , , . Bookmark the permalink.

Comments are closed.